Akademia Techniczno-Humanistyczna w
Bielsku-Białej
Czeskie i polskie
różnice terminologiczne
w przekładach tekstów
pisanych
Dokładnej
analizie oraz szczegółowej i właściwej identyfikacji świata zwierząt,
zwłaszcza specyficznej jej kategorii, jaką jest awifauna, wypadałoby przyjrzeć
się zdecydowanie bliżej, szczególnie, jeżeli zagadnienia dotyczą biblijnego
spojrzenia na status reprezentantów omawianej fauny w Piśmie Świętym. W moich kontrastywnych czesko-polskich
badaniach, skupiających się przede wszystkim na leksyce, zostały już
szczegółowo przeanalizowane w formie monografii jaskółki i sowy[1]
oraz ptactwo czyste i nieczyste[2]
rozpatrywane pod względem rytualności i kultu. W niniejszym artykule[3]
postaram się przybliżyć innego przedstawiciela świata awifauny, jakim jest kruk.
Podstawowym materiałem
badawczym posłużyły mi w niniejszej pracy szesnaście przekładów Biblii[4] (BG, BJW[5], BK, BO,
BP, BT, BW,
BWP, B21, ČEP, ČSP, JB, NBG, PNS, PNŚ,
SNC – wyjaśnienie skrótów na końcu artykułu).
Na początku
przedstawianych rozważań warto przytoczyć parę słów o symbolice analizowanego reprezentanta kategorii pojęciowej
ptactwa, jakim jest kruk. Zwłaszcza w tradycji biblijnej przedstawiany kruk – jako jeden z wielu gatunków
ptaków – ma szczególne miejsce. W Biblii
analizowany kruk czes. havran
// krkavec[6] przedstawiany jest najczęściej w powiązaniu
z czymś negatywnym, kojarzącym się ze złem, z obrzydliwością,
samotnością, brutalnością i czarnym charakterem. Możemy się o tym
przekonać, czytając wnikliwie karty Pisma
Świętego i ich poszczególne wersety biblijne, w których analizowany
ptak pojmowany jest najczęściej jako:
·
‘grzesznik, zdrajca i uciekinier
z Arki’ (por. Rdz 8,7);
·
‘ptak nieczysty w rozumieniu przepisów
Prawa Mojżeszowego’ (Kpł 11,15);
·
‘ptak nie nadający się do spożycia, ani do
ofiarowania, gdyż żywi się padliną’ (Pwt 14,14);
·
‘postrach dla tych, którzy nie szanują swoich
rodziców, ponieważ kruki swoim ofiarom z upodobaniem wydziobują oczy’ (Prz
30,17);
·
‘ptak
odludnik zamieszkujący dziką pustynię i ruiny’ (Iz 34,11);
·
‘pewien gatunek ptaków konceptualizowany jako
awifaunistyczna istota nieczysta, przebywająca w zdewastowanych,
zniszczonych i opuszczonych przez ludzi terenach’ (So 2,14).
Warto także nadmienić, że w Piśmie Świętym zdarzają się również pozytywne[7]
opisy, związane z tym analizowanym ptakiem, por.:
·
‘kruk[8]
Eliaszowi przynosił na pustynię chleb i mięso’, symbolizując żywiciela
głodnych (1 Krl 17,4–6);
·
krucza czerń[9] (skonwencjonalizowana kolokacja) ma
bezpośredni związek z ‘kolorem włosów oblubieńca i świadczy o jego
pięknie’ (Pnp 5,11);
·
ptak ten łączy się z ‘zatroskaną miłością
Bożą, która również nie pozostawia bez opieki właśnie piskląt kruków’ (por. Hi
38,41 i Ps 147,9[10]). Kruk
jest więc obrazem troski Boga o wszystkie istoty żyjące.
·
Chrystus pouczający swoich małodusznych
uczniów i słuchaczy mówił o wyzbyciu się nadmiernej troski o dobra
doczesne, odwołując się właśnie do przedstawianych kruków (por. Łk 12,24).
Kolejną
kwestią, nad którą warto się skupić, są zagadnienia natury leksykalnej. Najpierw
chciałbym nadmienić, że w języku czeskim spotykamy się z wymienną
terminologią, występującą pod dwoma leksemami krkavec-havran[11],
dlatego zaprezentuję najpierw wybiórcze definicje pochodzące z monolingwistycznych
słowników: czes. KRKAVEC (łac. Corvus corax) to ‘velký černý pták s mohutným zobákem (příbuzný
vráně), živící se mršinami’[12], ‘patřící k havranovitým ptákům’[13] – [tłum. pol.: duży czarny
ptak z potężnym dziobem spokrewniony z wroną, żywiący się padliną, który należy do ptaków
krukowatych]; pol. KRUK ‘największy krukowaty ptak, cały czarny
z potężnym czarnym dziobem’[14]; ‘ptak podobny do wrony,
ale większy, cały czarny z metalicznym połyskiem’[15]; względnie może to być
‘lśniący, czarny ptak’[16]; ‘dość duży czarno
upierzony reprezentant ptactwa, żywiący się płazami, owadami, drobnymi ssakami
i padliną’[17];
‘czasami zwłokami ludzkimi i osiąga sędziwy wiek, żyjąc nawet sto lat’[18]; czyli ‘charakteryzujący
się długowiecznością’[19]; ale w naszej
środkowoeuropejskiej kulturze jest również zwiastunem nieszczęścia [uwagi
własne L.H.].
Drugą omawianą nazwą jest czes.
HAVRAN (łac. Corvus
frugilegus) to ‘kovově lesklý černý pták příbuzný vráně’[20], ‘symbol černě’[21] – [tłum. pol.: metalowo
błyszczący czarny ptak, spokrewniony z wroną, który jest symbolem czerni]. Według piętnastowiecznych
spostrzeżeń ‘je to
pták celý pouze černý’[22] – [tłum. pol.: jest to
ptak, który jest cały tylko czarny]; a ‘někteří si pletou havrana s černou vránou’[23] – [tłum. pol.: a niektórym myli się właśnie
gawron z wroną
czarną]; pol. GAWRON ‘ptak o czarnym upierzeniu i mocnym dziobie, żyjący
gromadnie, pospolity w Polsce’[24]; ‘którego czarne
upierzenie ma fioletowy połysk’[25]; ‘wszystkożerny, głównie
owadożerny, gniazda ma na drzewach, koloniami zamieszkuje Europę
i umiarkowaną strefę Azji’[26].
W dalszej części
rozważań chcę wyraźnie podkreślić, że w odróżnieniu od języka polskiego, w którym
została zaprezentowana wyłącznie ujednolicona
terminologia (tylko nazwa kruk),
w języku czeskim spotykamy się z dubletowymi
określeniami krkavec – havran, patrz wybiórczo wyekscerpowane przekłady biblijne (dwa
czeskie i dwa polskie)[27],
pochodzące zarówno ze Starego Testamentu
(Rdz 8,7; Kpł 11,15; Pwt 14,14; 1 Krl 17,4.6; Hi 38,41; Ps 147,9; Prz 30,17;
Pnp 5,11; Iz 34,11) jak i Nowego Testamentu (Łk 12,24), por. przykłady I–XI:
(I) BK Vypustil
krkavce. Kterýžto vyletuje zase se
vracoval, dokudž nevyschly vody na zemi. (Kniha Mojžíšova první, kteráž slove Genesis
8,7) – (tłum. BK 2009: 11).
ČSP a
vypustil havrana, který odlétal a
vracel se, dokud voda ze země nevyschla. (Genesis
8,7) – (tłum. ČSP 2009: 19).
BG I
wypuścił kruka, który tam i sam latając, zasię się wracał, aż
oschły wody na ziemi.
(Pierwsze Księgi Mojżeszowe - Genesis 8,7) – (tłum. BG s. 6).
NBG Wypuścił
także kruka, a ten wciąż latał tam i
z powrotem, dopóki nie oschły wody na ziemi. (1 Księga Mojżesza 8,7) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/1Moj/1Moj.html).
(II) PNS a každý
krkavec podle svého druhu (3. Mojžíšova 11,15) –
(http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/3-Mojzisova/11/).
JB všechny
druhy havrana, (Levitikus 11,15) – (tłum. JB 2009:
175).
BJW i wszelkiego kruczego rodzaju na podobieństwo jego,
(Kpł 11,15) – (tłum. BJW 2000: 188).
BT wszelkie
gatunki kruków, (Księga Kapłańska 11,15) – (tłum. BT 1989:
116).
(III) BK A
žádného krkavce vedlé pokolení jeho, (Kniha Mojžíšova pátá 14,14) – (tłum. BK
2009: 178).
BO i
všecko, což jest havranieho rodu, (5. Mojžíšova 14,14) – (tłum. BO 1988:
289).
BJW i
wszego rodzaju kruczego, (Księgi
Powtórzonego Prawa 14,14) – (tłum. BJW 2000: 308–309).
BWP wszystkie
rodzaje kruków; (Księga
Powtórzonego Prawa 14,14) – (tłum. BWP 1997: 308).
(IV) BK A
budeš z toho potoka píti, krkavcům
pak jsem přikázal, aby tě tam krmili. (Kniha Královská první, kteráž vůbec třetí královská slove 17,4) – (tłum.
BK 2009: 324).
B21 Z toho potoka budeš pít a havranům jsem přikázal, aby tě tam živili. (První Kniha Královská 17,4) – (tłum. B21 2009: 407).
BP Pragnienie
będziesz gasił w strumyku, krukom
zaś poleciłem, aby cię tam żywiły. (Pierwsza Księga Królów 17,4) – (tłum.
BP 2012: 402).
PNŚ I
będziesz pił z doliny potoku, krukom
zaś nakażę, by dostarczały ci tam żywności. (Księga Pierwsza Królów 17,4) –
(tłum. PNŚ 1997: 476).
(V)
PNS A krkavci mu přinášeli chléb a maso ráno, a chléb
a maso večer a stále pil z říčního údolí. (1. Královská 17,6) –
(http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/1-Kralovska/17/).
SNC Havrani mu každé ráno i večer
přinášeli chléb a maso, které zapíjel vodou z potoka. (První
královská 17,6) – (tłum. SNC 2011: 376).
BW Kruki zaś przynosiły mu chleb i mięso rano oraz
chleb i mięso wieczorem, a z potoku pił wodę. (Pierwsza Księga Królewska
17,6) – (tłum. BW 2001: 391).
BP Kruki przynosiły mu chleb i mięso rano oraz chleb i mięso wieczór.
Pragnienie zaś gasił w strumyku. (Pierwsza Księga Królów 17,6) – (tłum. BP
2012: 402).
(VI) ČEP Kdo
opatří úlovek krkavci, když jeho
mláďata volají k Bohu a bloudí bez potravy? (Jób 38,41) – (tłum. ČEP 2008: 499).
ČSP Kdo
připraví úlovek havranovi, až jeho
mláďata budou křičet k Bohu o pomoc a budou bloudit bez potravy? (Jób 38,41) – (tłum. ČSP 2009: 652).
BT Kto
żeru dostarcza krukowi, gdy młode do Boga wołają, gdy błądzą
ogromnie zgłodniałe? (Księga Hioba 38,41) – (tłum. BT 1989: 565).
BWP A krukom kto daje jedzenie, gdy ich młode
wołają do Boga i błądzą, głód cierpiąc, dokoła? (Księga Hioba 38,41) –
(tłum. BWP 1997: 1003).
(VII) ČEP tomu, který zvířatům
potravu dává, i krkavčím mláďatům,
když křičí. (Žalmy 147,9) – (tum. ČEP 2008: 638).
JB skýtá
potravu dobytku, křičícím havraním
mláďatům. (Žalmy 147,9) – (tłum. JB 2009: 1054).
BWP On
bydłu pożywienia dostarcza, a młodym
kruka tego, o co proszą. (Ps 147,9) – (tłum. BWP 1997: 1192).
BP On
daje pokarm bydłu i pisklętom kruka,
gdy do Niego wołają. (Ps 147,9) – (tłum. BP 2012: 821).
(VIII) BK Oko, kteréž se posmívá otci,
a pohrdá poslušenstvím matky, vyklubí krkavci
potoční, aneb snědí je orličata. (Kniha přísloví 30,17) – (tłum. BK 2009: 563).
BO Oko,
kteréž klamá otcem svým a hrdá rodem své mateře, vyštípí je havrani z potokóv a snědie je
ptáčata orličie.
(Přísloví 30,17) – (tłum. BO 1996:
401).
NBG Oko,
które wyśmiewa ojca i gardzi posłuszeństwem wobec matki – niech je wykłują kruki z nad strumienia oraz wyżrą młode
orlęta. (Prz 30,17) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/przypow/html).
BWP Oko
drwiące z własnego ojca i nie okazujące szacunku starej matce oby zostało
wydziobane nad strumieniem przez kruki
i zjedzone przez młode orlęta. (Prz 30,17) – (tłum. BWP 1997: 1238).
(IX) PNS Jeho
hlava je zlato, přečištěné zlato. Kadeře jeho vlasů jsou hrozny datlí. Jeho
černé [vlasy] jsou jako krkavec.
(Šalomounova píseň 5,11) –
(http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/salomounova-pisen/5/).
SNC Hlavu
má jako ryzí zlato, vlasy jako palmové třásně – černé jako havran. (Píšeň písní 5,11) – (tłum. SNC 2011:
757).
BT Głowa
jego – najczystsze złoto, kędziory
jego włosów jak gałązki palm, czarne jak kruk. (Pieśń nad
Pieśniami 5,11) – (tłum. BT 1989: 753).
BW Jego głowa to szczere złoto, jego
kędziory to gałązki palmowe, czarne jak kruk. (Pieśń nad Pieśniami 5,11)
– (tłum. BW 2001: 747).
(X) B21 Tu zemi obsadí
pelikán a výr, sýček a krkavec se v
ní uhnízdí; přeměřena bude šňůrou pustoty a olovnicí prázdnoty. (Izaiáš
34,11) – (tłum. B21 2009: 910).
SNC Nad
zpustošenou a prázdnou zemí budou poletovat jen draví ptáci, sovy. Bůh vyměří
Edómu osud zmatku a zatracení. (Izajáš 34,11) – (tłum. SNC 2011: 815). havrani a
BJW Ale
ji posiędzie bąk i jeż, iba i kruk
będą w nim mieszkać i wyciągną nań sznur, aby wniwecz był obrócon, i prawidło
na spustoszenie.
(Proroctwo Izajaszowe 34,11) – (tłum. BJW 2000: 1520).
BP Z
pokolenia w pokolenie [kraj ten] pozostanie spustoszony, na wieki nikt go nie
będzie przemierzał. Pelikany i jeże przejmą go w posiadanie, sowy i kruki w nim się zadomowią. [Bóg]
rozciągnie nad nim sznur bezładu i poziomnicę pustkowia. (Księga Izajasza
34,11) – (tłum. BP 2012: 1069).
(XI) PNS Dobře si všimněte, že krkavci ani nesejí semeno, ani nesklízejí a nemají stodolu ani
zásobárnu, a přesto je Bůh krmí. O kolik cennější jste vy než ptáci?
(Lukáš 12,24) –
(http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/Lukas/12/).
BO Znamenajte
havrany, žeť nesějí ani žnú, jimžto
nenie pivnicě ani stodola, avšak jě bóh opatřil a sytí, a čím viece vy jste
jich dóstojnější! (Lukáš
12,24) – (tłum. BO 1981: 245).
BT Przypatrzcie
się krukom: nie sieją ani żną; nie mają piwnic ani spichrzy, a
Bóg je żywi. O ileż ważniejsi jesteście wy niż ptaki! (Ewangelia wg Św.
Łukasza 12,24) – (tłum. BT 1989: 1198).
BW Spójrzcie
na kruki, że nie sieją, ani żną, nie mają spichlerza ani
składnicy, a jednak Bóg żywi je; o ileż więcej wy jesteście warci niż ptaki! (Ewangelia św.
Łukasza 12,24) – (tłum. BW 2001: 1115).
W kontekście
tłumaczenia tekstów, które opierają się na problematyce historycznego aspektu
odzwierciedlania nazw geograficznych – jako ważnych realiów kultury – warto zwrócić uwagę na ich różnorodną
ekwiwalencję językową, zastosowaną w dwóch wybranych przekładach starotestamentowych
ksiąg biblijnych (por. Sdz 7,25 i Iz 10,26), ponieważ spotykamy się z zauważalnymi
pod względem leksyki wariantywnymi
obocznościami: pol. Skała Oreba
i Skała Kruka czes. Cúr
Órébu // hora
Oreb // Orebova skála // Goréba skála i Havraní skála. Mamy
w ewidentny sposób do czynienia z procesami egzotyzacji i udomowienia, z jakimi spotykamy się w translacji
nazw własnych dotyczących czeskich i polskich przekładów biblijnych, por.
przykłady XII–XIII[28]:
(XII) BK A
chytili dvé knížat Madianských, Goréba
a Zéba. I zabili Goréba na skále Goréb
a Zéba zabili v lisu Zéb, a honili Madianské, hlavu pak Gorébovu a Zébovu
přinesli k Gedeonovi za Jordán. (Kniha Judicum, totiž soudců izraelských 7,25) – (tłum. BK 2009: 228).
BO a
popadena dva mužě madianská Oreba a
Zeba zabil na hořě Oreb, ale Zeba
v lisici Zeb. A stíhali sú Madiana, hlavy Orebovu a Zebovu nesúce
k Gedeonovi, přěs řěku Jordánskú. (Soudců 7,25) – (tłum. BO 1988: 373).
ČEP Přitom
zajali dva midjánské velmože, Oréba (to je Havrana)
a Zéba (to je Vlka). Oréba zabili na Havraní
skále a Zéba zabili ve Vlčím lisu a pronásledovali Midjánce. Hlavu Orébovu
a Zébovu přinesli Gedeónovi za Jordán. (Soudců 7,25) – (tłum. ČEP 2008: 244).
ČSP Přitom
zajali dvě midjánská knížata, Óréba
a Zéba. Oréba zabili na Cúr Órébu a
Zéba zabili v Jekeb Zébu. Pronásledovali Midjánce a hlavu Óréba a Zéba přinesli
Gedeónovi přes Jordán.
(Soudců 7,25) – (tłum. ČSP 2009: 310).
B21 Pronásledovali Midiánce a zajali dva jejich velitele,
Oreba (totiž Havrana) a Zeeba (totiž Vlka). Oreba popravili u Havraní
skály a Zeeba u Vlčího lisu. Orebovu a Zeebovu hlavu pak přinesli Gedeonovi
na druhou stranu Jordánu. (Kniha Soudců 7,25)
– (tłum. B21 2009: 284).
JB Zajali
oba midianské náčelníky, Oreba
a Zeeba. Oreba zabili u Orebovy
skály a Zeeba u Zeebova lisu. Pronásledovali Madiana a přinesli
Gedeonovi za Jordán Orebovu a Zeebovu hlavu. (Kniha Soudců 7,25) – (tłum. JB 2009: 362).
SNC Zajali
dva midjánské velitele, Oréba (to znamená Havran)
a Zéba (to znamená Vlk). Oréba pak popravili na Havraní skále, Zéba zabili ve Vlčím lisu a jejich hlavy přinesli
Gedeónovi za Jordán.
(Soudců 7,25) – (tłum. SNC 2011: 258).
BG Przytém pojmali dwoje książąt Madyjańskich, Oreba i Zeba; a zabili Oreba na skale Oreb, a Zeba zabili u prasy Zeb,
i gonili Madyjanity, a głowę Oreba i Zeba przynieśli do Giedeona za Jordan. (Księga Sędziów,
którą zowią Judicum 7,25) – (tłum. BG s.
214).
BT Ujęli
przy tym dwóch dowódców madianickich: Oreba
i Zeeba. Oreba zabili na skale Oreba,
a Zeeba przy tłoczni Zeeba. Ścigali nadal Madianitów, a głowy Oreba i Zeeba przynieśli
Gedeonowi za Jordan. (Księga Sędziów 7,25) – (tłum. BT 1989: 238).
BWP Schwytawszy
następnie dwóch przywódców madianickich, Oreba
i Zeeba, roztrzaskali Oreba o skałę
Oreba, a Zeeba zabili przy tłoczni Zeeba. I nadal ścigali Madianitów, głowy
zaś Oreba i Zeeba przynieśli Gedeonowi na drugą stronę Jordanu. (Księga
Sędziów 7,25) – (tłum. BWP 1997: 401).
BP Pojmali
oni również dwóch wodzów midianickich, Oreba
i Zeeba, i zabili – Oreba na Skale Oreba, a Zeeba
zabili w Tłoczni Zeeba. Potem ścigali nadal Midianitów. Głowę zaś Oreba i Zeeba
zanieśli do Gedeona na drugą stronę Jordanu. (Księga Sędziów 7,25) – (tłum.
BP 2012: 288).
(XIII) BK Nebo vzbudí na něj Hospodin zástupů bič, jako porážku Madianských na skále Goréb, a jakož pozdvihl holi své
na moře, tak jí pozdvihne na něj, na cestě Egyptské. (Proroctví Izaiáše proroka 10,26) – (tłum. BK 2009: 583–584).
ČEP Hospodin zástupů nad ní zamává bičem, jako když bil
Midjána na Havraní skále, a zdvihne
svou hůl na moře jako kdysi na Egypt. (Izajáš
10,26) – (tłum. ČEP 2008: 694).
B21 Hospodin zástupů po nich šlehne bičem, jako když porazil
Midiánce u Havraní skály; zvedne hůl nad moře tak jako kdysi v
Egyptě. (Izaiáš
10,26) – (tłum. B21 2009: 874).
JB Jahve
Saboat nad ním zamává bičem, tak jako pobil Madiana u orebské skály; zamává svou holí nad mořem, tak jako ji pozvedl na
egyptské cestě. (Izaiáš 10,26) – (tłum. JB 2009:
1322).
SNC Všemocný
Hospodin je zmrská bičem, jako kdysi uhodil na Midjánce na Havraní skále. Zavře nad nimi hladiny vod, jako nad Egypťany. (Izajáš
10,26) – (tłum. SNC 2011:
780).
BG Gdyż bicz nań wzbudzi Pan zastępów, jako porażkę
Madyjańczyków na skale Horeb; a jako
podniósł rózgę swoję na morze na drodze Egipskiéj tak ją nań
podniesie.
(Proroctwo Izajaszowe 10,26) – (tłum. BG s. 556).
BT Pan
Zastępów wzbudzi bicz na niego, jak wtedy, gdy poraził Madianitów przy skale Oreba lub gdy [wyciągnął] laskę
swą przeciw morzu i podniósł ją na drogę Egipcjan. (Iz 10,26) –
(tłum. BT 1989: 858).
BWP Na
niego Pan Zastępów podniesie swoją rózgę i pokarze go tak, jak na skale Oreb Madiana, albo jak wtedy gdy
w stronę morza laskę wyciągał, i podnosił ją nad drogą Egiptu. (Iz 10,26) –
(tłum. BWP 1997: 1422).
BW I
Pan Zastępów będzie wywijał nad nim batem jak wówczas, gdy pobił Midianitów
przy Skale Kruka, i
podniesie swój kij nad morzem, jak niegdyś nad Egiptem. (Iz 10,26)
– (tłum. BW 2001: 760).
Ostatnie zjawisko, o jakim
chciałbym wspomnieć dotyczy sporadycznego (tzw. marginalnego) występowania
leksyki kruka w czeskich i polskich przekładach biblijnych, por.
przykłady XIV–XVI. W Psalmie 102,7 tylko w staropolskiej Biblii Jakuba Wujka pojawia się
wyrażenie dwuczłonowe kruk nocny, a w pozostałych
przekładach został analizowany ptak inaczej zidentyfikowany i przetłumaczony,
a konkretnie jako: czes. výr
(BK, SNC), lelek (BO), sova (ČEP, ČSP), sýček (B21, PNS), puštík
(JB), pol. puchacz (BG, NBG), sowa (BT, BWP, BW, BP), pójdźka (PNŚ), por.
(XIV) BK Podobný jsem učiněn pelikánu na poušti, jsem jako výr na pustinách. (Žalmy 102,7) – (tłum. BK 2009: 520).
BO Podoben
učiněn jsem pelikánovi jednotnému, učiněn jsem jako lelek v domovité
schráně. (Kniha žalmů
102,7) – (tłum. BO 1996: 269).
ČEP Podobám se pelikánu v poušti, jsem jak sova v rozvalinách, (Žalmy 102,7) – (tłum. ČEP 2008: 596).
ČSP Podobám
se stepnímu pelikánu, jsem jako sova z rozvalin. (Žalmy
102,7) – (tłum. ČEP 2009: 735).
B21 Pelikánu
v poušti se podobám, jsem jako sýček v pustinách. (Žalm 102,7) – (tłum. B21 2009: 728).
PNS Skutečně
se podobám pelikánovi z pustiny. Stal jsem se podobným
sýčkovi ze zpustošených míst (Ž 102,6) – (http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/zalmy/102/).
JB Podobám
se sově v poušti, jsem jako puštík v rozvalinách; (Žalmy
102,7) – (tłum. JB 2009: 1001).
SNC Jsem
jako zbloudilý pelikán v poušti a jako výr samotář v rozvalinách. (Žalmy 102,7) – (tłum. SNC 2011: 653).
BG Stałem
się podobnym pelikanowi
na puszczy; jestem jako puhacz na pustyniach. (Ps 102,7) – (tłum. BG
s. 497).
BJW Zstałem
się podobnym pelikanowi na puszczy i stałem się jako kruk nocny w pustkach. (Ps 101,7) – (tłum. BJW 2000: 1143).
NBG Podobny
jestem do pelikana na puszczy i jakby puchacza w zwaliskach. (Księga
Psalmów 102,7) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/psalmy/psalmy.html).
BT Jestem
podobny do kawki na pustyni, stałem się jak sowa w ruinach. (Ps 102,7) –
(tłum. BT 1989: 662).
BWP Jestem
jak pelikan na pustyni albo jak sowa wśród ruin. (Ps 102,7) – (tłum. BWP
1997: 1132).
BW Jestem
podobny do pelikana na pustyni, Jestem jak sowa wśród ruin. (Ps 102,7) –
(tłum. BW 2001: 661).
BP Podobny
jestem do pelikana na pustyni, do sowy pośród rumowisk. (Ps 102,7) – (tłum.
BP 2012: 773).
PNŚ Przypominam
pelikana na pustkowiu, stałem się podobny do pójdźki z miejsc spustoszonych.
(Ps 102,6) – (tłum. PNŚ 1997: 797).
W następnym przykładzie ponownie tylko w Biblii Jakuba
Wujka mamy do czynienia z nazwą nocny kruk,
por.
(XV) BK Pelikána, porfiriána a
křehaře, (Kniha Mojžíšova
pátá 14,17) – (tłum. BK 2009: 178).
BO i
křěkaře, pelikána, lelka,
(5. Mojžíšova 14,17) – (tłum. BO 1988: 289–290).
ČEP pelikána,
mrchožrouta a kormorána, (Pátá Mojžíšova 14,17) – (tłum. ČEP 2008: 193).
ČSP pelikána, mrchožrouta a kormorána, (Deuteronomium 14,17) – (tłum. ČSP 2009: 241).
B21 pelikána, mrchožrouta, kormorána, (Deuteronomium 14,17) – (tłum. B21 2009: 216).
PNS a pelikána
a supa a kormorána (5. Mojžíšova 14,17) –
(http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/5-Mojzisova/14/).
JB pelikána, bílého supa, kormorána, (Deuteronomium 14,17) – (tłum. JB 2009:
274).
SNC sovy
pálené, pelikány, (Pátá Mojžíšova 14,17) – (tłum. SNC 2011: 200).
BG I pelikana, i porfiryjona, i nurka. (Piąte
Księgi Mojżeszowe 14,17) – (tłum. BG s.
166).
BJW i nurka,
porfyriona i nocnego kruka, (Księgi
Powtórzonego Prawa 14,17) – (tłum. BJW 2000: 309).
NBG ani
pelikana, dzięcioła, czy nurka; (5 Mojż. 14,17) –
(http://www.biblest.com.pl/stb/stest/5Moj/html).
BT pelikana, nurka, ścierwika, (Księga Powtórzonego
Prawa 14,17) – (tłum. BT 1989: 186).
BWP pelikany,
nurki, ścierwniki; (Księga Powtórzonego Prawa 14,17) – (tłum. BWP 1997:
308).
BW Pelikana, białego sępa, kormorana, (Piąta Księga
Mojżeszowa 14,17) – (tłum. BW 2001: 211).
BP pelikana,
wrony, rybołowa, (Księga Powtórzonego Prawa 14,17) – (tłum. BP 2012: 221).
PNŚ i
pelikan, i sęp, i kormoran, (Pwt 14,17) – (tłum. PNŚ 1997: 258).
Ostatni przykład wyraźnie pokazuje, że tylko w staroczeskiej Biblii Ołomunieckiej zostało
wykorzystane wyrażenie dwuczłonowe w formie dosłownie przetłumaczonego morskiego gawrona, a pozostałe przekłady eksponują innych przedstawicieli
ornitofauny, por.
(XVI) BO mořského
havrana, caladrina všeho plodu svého, dedka i netopýřě (5 Mojžíšova 14,18) – (tłum. BO 1988:
290).
ČEP čápa a různé druhy volavek, dudka a netopýra. (Pátá Mojžíšova 14,18) – (tłum. ČEP 2008: 193).
ČSP čápa,
volavky všeho druhu, dudka, netopýra. (Deuteronomium 14,18) – (tłum. ČSP 2009: 241).
B21 čápa, různé druhy volavek ani dudka a netopýra. (Deuteronomium
14,18) – (tłum. B21 2009: 216).
PNS a čápa a volavku podle jejího druhu a dudka
a netopýra. (5. Mojžíšova 14,18) – (http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/nwt/knihy/5-Mojzisova/14/).
JB čápa a různé druhy volavky, dudka, netopýra.
(Deuteronomium 14,18) – (tłum. JB 2009: 274).
SNC čápy a různé druhy volavek ani dudky a netopýry. (Pátá Mojžíšova
14,18) – (tłum. SNC 2011: 200).
BG Ani bociana ani sójki według rodzaju
ich, ani dudka ani nietopérza. (5 Mojżeszowe 14,18)
– (tłum. BG s. 166).
BJW bąka i charadriona,
każde według rodzaju swego, dudka też i nietoperza. (Pwt
14,18) – (tłum. BJW 2000: 309).
NBG ani
czapli i sójki w ich rodzajach, ani dudka i nietoperza. (5 Księga
Mojżeszowa 14,17) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/5Moj/html).
BT bociana, żadnej odmiany czapli, dudka i nietoperza.
(Pwt 14,18) – (tłum. BT 1989: 186).
BWP bociany,
wszystkie odmiany czapli, dudki, nietoperze. (Pwt 14,18) – (tłum. BWP 1997:
308).
BW Bociana, czapli według jej rodzaju, dudka i
nietoperza. (Piąta Księga Mojżeszowa 14,18) – (tłum. BW 2001: 211).
BP bociana,
żadnej odmiany czapli, dudka i nietoperza. (Pwt 14,18) – (tłum. BP 2012:
221).
PNŚ i
bocian, i czapla według swego rodzaju, i dudek, i nietoperz. (Pwt 14,18) –
(tłum. PNŚ 1997: 258).
Zaprezentowana analiza
nie obejmuje naturalnie wszystkich możliwych aspektów niezwykle złożonych
kwestii, jakimi są różnice terminologiczne w przekładach tekstów pisanych,
lecz stanowi ona jedynie przyczynek tego zagadnienia. Przekonaliśmy się, że na
podstawie wyekscerpowanych wersetów biblijnych – zwłaszcza czeskojęzycznych –
możemy dostrzec, że: počeštěné poboby jmen vrostly ne jenom do tkáně jazyka,
ale i do obrazné mysli jeho uživatelů[29] – [tłum. pol.: zbohemizowane podobieństwa nazw przedostały się nie tylko do tkanki języka, ale i do obrazowej myśli jego użytkowników]. W związku z tym stwierdzeniem odkryła nam się również głęboka wariancyjność pojęciowo-leksykalna
w analizowanych tekstach, zwłaszcza z punktu widzenia treści i rangi ekspresywności.
Wykaz
skrótów przekładów biblijnych
BG – Biblia Gdańska
BJW – Biblia Jakuba Wujka
BK – Bible kralická
BO – Bible olomoucká
BP – Biblia Poznańska
BT – Biblia Tysiąclecia
BW – Biblia
Warszawska
BWP – Biblia
Warszawsko-Praska
B21 – Bible 21. století
ČEP – Český
ekumenický překlad
ČSP – Český
studijní překlad
JB – Jeruzalémská bible
NBG – Nowa
Biblia Gdańska
PNS – Překlad nového světa
PNŚ – Przekład
Nowego Świata
SNC – Slovo na cestu
Pozostałe
skróty
BSSJ – Biblický
slovník sedmi jazyků
[h-] – pomocnicza numeracja Stronga „wyrazy hebrajskie”
HČSSZ
– Hebrejsko-český slovník ke
Starému zákonu
Hi
– Księga Hioba
HPSTP – Hebrajsko-polski
Stary Testament Pięcioksiąg
Iz
– Księga Izajasza
1 Krl – Pierwsza Księga
Królewska
Kpł
– Księga
Kapłańska
Łk – Ewangelia
wg św. Łukasza
NBS
– Nový biblický slovník
Pnp
– Pieśń nad Pieśńiami
Prz
– Księga Przysłów
Ps
– Księga Psalmów
PSHPST – Podręczny słownik hebrajsko-polski
i aramejsko-polski Starego Testamentu
PSP – Pavlíkův
studijní překlad
Pwt
– Księga Powtórzonego Prawa
Rdz
– Księga Rodzaju
SČSAA –
Slovník českých synonym a antonym
SSČSČ –
Slovník současné češtiny správně česky
VSBJ –
Výkladový slovník biblických jmen
WSHPST –
Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu
WSJP – Wielki słownik języka polskiego
WSWB – Wielki
słownik wyrazów bliskoznacznych
STRESZCZENIE
Artykuł
porusza przede wszystkim kwestie różnic i podobieństw między staroczeskimi i staropolskimi
oraz współczesnymi (czeskimi i polskimi) tłumaczeniami biblijnymi. Materiał
badawczy jest dosyć obszerny, dlatego ilość przywoływanych edycji Pisma Świętego i prezentacja
wyekscerpowanych przykładów zostanie zminimalizowana ze względu na ograniczoną
objętość artykułu. Skoncentruję się na przybliżeniu aproksymacyjnych nazw
ptaków języka docelowego i weryfikacji formalno-estetycznej rekonstrukcji
ekwiwalencji awifaunistycznej oraz na zachowaniu się w przekładzie
taksonomii zoologicznej. Uwzględnione zostaną realia kulturowe i czynniki
kulturologiczne dotyczące kompetencji tłumacza. Poruszona zostanie także
kwestia egzotyzacji i udomowienia nazw własnych oraz symbolika tekstualna.
BIBLIOGRAFIA
ACHTEMEIER P.J., Encyklopedia
biblijna. Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa, Oficyna Wydawnicza
Vocatio, wydanie trzecie poprawione 2004.
BAŃKO M., Inny
słownik języka polskiego PWN Ia...Ó, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN,
2000.
BAŃKO
M., (red.), Wielki słownik wyrazów
bliskoznacznych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
BRIKS P., Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Prymasowska Seria Biblijna,
Warszawa, Oficyna Wydawnicza Vocatio, wydanie trzecie 2000.
DOROSZEWSKI
W., Słownik języka polskiego, tom
III, H–K, Warszawa, PWN, 1964.
DOROSZEWSKI W., Słownik
języka polskiego, tom II, D–G, Warszawa, PWN, 1965.
DOUGLAS
J.D., Nový
biblický slovník, přek. A. Koželuhová, H.
Nezbedová, B. Procházka, J. Štifter, R. Matulík, Praha, Nakl. Návrat domů, 1996.
DUNAJ
B. (red.), Popularny słownik języka
polskiego, Warszawa, Wyd. Wilga, 2001.
FILIPEC J., DANEŠ F., MEJSTŘÍK V., Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost, Praha, Nakladatelství Academia, 2005.
HADRAVOVÁ A., Kniha
dvacatera umění mistra Pavla Žídka část přírodovědná, Praha, Nakladatelství
Academia, 2008.
HAMPL L., Świat
awifauny w polskich
i czeskich
przekładach Pisma Świętego (sowy i jaskółki), Bielsko-Biała,
Wydawnictwo Naukowe ATH, 2013.
HAMPL L., Świat
awifauny II w polskich
i czeskich
przekładach Pisma Świętego (ptactwo czyste i nieczyste), Bielsko-Biała, Wydawnictwo Naukowe ATH, Rozprawy
Naukowe nr 53, Wymiary Humanistyki, 2014.
HELLER J., Vocabularium biblicum septen linguarum – Biblický slovník
sedmi jazyků hebrejsko-řecko-latinsko-anglicko-německo-maďarsko-český,
Praha, Nakl. Vyšehrad, 2000.
HELLER
J., Výkladový slovník biblických jmen,
Centrum biblických studií AV ČR a UK, Praha, Nakl. Vyšehrad, 2003.
KARŁOWICZ J., KRYŃSKI A.,
NIEDŹWIECKI W., Słownik języka polskiego,
tom II H–M,
wydanie fotooffsetowe, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1902/1952.
KOBIELUS
S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta
w symbolice i interpretacji.
Starożytność i średniowiecze, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 2002.
KOEHLER
L., BAUMGARTNER W., STAMM J.J. Wielki
słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, t.
I, א-ע, red, nauk. wyd. pol. Przemysław Dec, Prymasowska Seria Biblijna,
Warszawa, Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2008.
KUŚMIREK A., Hebrajsko-polski Stary Testament Pięcioksiąg. Przekład interlinearny
z kodami gramatycznymi, transliteracją oraz indeksem rdzeni,
Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa, Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2003.
MARCHOWSKI D., Ptaki
Polski – kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków, Warszawa, Wyd. SBM,
2015.
Nowa encyklopedia powszechna D–H, tom 2,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
Nowa encyklopedia powszechna I–Ł, tom 3,
Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995.
PAVLÍK M., Pavlíkův studijní překlad, Kroměříž, Vyd. Kvartus Media, 2014.
PÍPAL
B., Hebrejsko-český slovník ke Starému
zákonu, Praha, Vyd. Kalich, 2006.
POLAŃSKI E., (red.), Wielki
słownik języka polskiego, Kraków, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2012.
SEIBERT
J., Leksykon sztuki chrześcijańskiej. Tematy,
postacie, symbole, przeł. D. Petruk, Kielce, Wyd. Jedność, 2007.
SKORUPKA S., AUDERSKA H., ŁEMPICKA Z., (red.), Mały słownik języka polskiego, Warszawa,
PWN 1968.
Slovník českých synonym a antonym správně česky,
autorský kolektiv pracovníků, Brno, Vyd. Nakl. Lingea, 2007.
Slovník současné češtiny správně česky, Brno, Nakl. Lingea, 2011.
STICH A.,
Jazyk bible u nás, w: Aniž jest co nového pod sluncem, red. P.
Ouředník, Praha, Nakladatelství & vydavatelství Volvos Globator, 2011, s.
7–13.
STYBLÍK V., Tajemství
slov, Praha, SPN, 2006.
SZCZEPANOWICZ B., Ptaki
Ziemi Świętej. Wróbel i kruk, w: Ziemia Święta, rocznik X,
nr 4 (40), Kraków, Wyd. Fundacja Komisariat Ziemi Świętej, 2004, s. 40–44.
SZYMCZAK M., Słownik języka polskiego, tom pierwszy A–K, Warszawa, PWN, 1978.
SZYMCZAK
M., Słownik języka polskiego, tom
drugi L-P, Warszawa, PWN, 1979.
TRÁVNÍČEK F., Slovník
jazyka českého, Praha, Slovanské nakladatelství, 1952.
TRONINA A., Księga Kapłańska. Nowy
komentarz biblijny, Stary Testament, tom III, Częstochowa, Wyd. Święty
Paweł, 2006.
[1] HAMPL L., Świat
awifauny w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (sowy
i jaskółki), Bielsko-Biała, Wydawnictwo Naukowe ATH, 2013.
[2] HAMPL L., Świat
awifauny II w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (ptactwo
czyste i nieczyste), Bielsko-Biała, Wydawnictwo Naukowe ATH, Rozprawy
Naukowe nr 53, Wymiary Humanistyki, 2014.
[3]
Zaznaczam, że jest to tylko wycinek przeprowadzonej analizy. Kompleksowe tezy i
wnioski zostaną dokładnie opisane w kolejnej monografii, poświęconej
rodzinie Corvidae.
[4]
Wnikliwie prześledzono osiem „bazowych”
czeskich tłumaczeń biblijnych, w tym
dwa staroczeskie przekłady, czyli
przeanalizowano najbardziej znaną protestancką Biblię Kralicką według ostatniego wydania z 1613 roku i
katolicką Biblię Ołomuniecką
z 1417 roku oraz sześć współczesnych czeskich tłumaczeń Biblii (reprezentujących różne kanony i przynależności
religijne): Český ekumenický překlad, Český
studijní překlad, Bibli překlad 21.
století, Překlad nového světa, Jeruzalémskou bibli, Slovo na cestu. Natomiast
w przypadku polskojęzycznych
edycji Biblii starano się również
zachować takie same standardy czasoprzestrzenne i kryteria przynależności do kanonów
religijnych, jakie przyjęto odnośnie do czeskojęzycznych wydań Pisma Świętego. Przebadano także osiem „bazowych” kodeksów, w tym dwa
staropolskie wydania: protestancką Biblię
Gdańską z 1632 roku i katolicki przekład Biblii ks. Jakuba Wujka z 1599 roku oraz sześć tłumaczeń współczesnych:
Nową Biblię Gdańską, Biblię Tysiąclecia zwaną również
Tyniecką, Biblię Warszawsko-Praską tłumaczoną
przez jedną osobę ks. bp. Kazimierza Romaniuka, Biblię Warszawską zwaną potocznie Brytyjką, Biblię Poznańską i Przekład
Nowego Świata świadków Jehowy.
[5]
Autor tej staropolskiej Biblii, czyli
ks. Jakub Wujek był określany wedle recepty humanistów mianem homo trilinguis – tj. człowiekiem, który
biegle znał trzy języki biblijne: hebrajski, grecki i łacinę.
[6]
W języku czeskim, zwłaszcza z punktu widzenia używalności potocznego myślenia,
chodzi przede wszystkim o dwie wariantywne (bliskoznaczne
pojęciowo) formy, wyrażane w postaci:
czes. havran // krkavec.
[7]
Opisywane są w pozytywnym
słowa znaczeniu analizowane kruki (1
Krl 17,4–6, Pnp 5,11; Hi
38,41; Ps 147,9), ale może to dotyczyć i innych przedstawicieli biblijnej awifauny (bocian – Jr 8,7; orzeł – Wj 19,4; Pwt 28,49; Pwt 32,11; Hi 39,27–30; Iz 40,31), którzy należą do ptaków
kultycznie i rytualnie
nieczystych (zgodnie z ich obecnością w wykazach katalogowych Prawa Mojżeszowego Kpł 11 i Pwt 14). To ptactwo cieszy
się nieraz w Piśmie Świętym
wielkim szacunkiem i ogromnym
uznaniem. Chodzi tu wyłącznie – jak podkreśla (TRONINA A., Księga
Kapłańska, Nowy komentarz biblijny, Stary Testament, tom III, Częstochowa, Wyd. Święty Paweł, 2006, s. 182) – o sferę życia kultowego, o przestrzeganie
norm przyjętych w społeczności
religijnej i o relacje
człowieka Starego Testamentu do
świata zwierząt.
[8]
Przylatujący kruk z chlebem
w dziobie – zwłaszcza w symbolice chrześcijańskiej –
przedstawia Bożą Opatrzność, nieopuszczającą nikogo, kto zawierzy Bogu.
[9] Grzegorz Wielki (Expositio surer Cantica canticorum, PL
79,522) przez słowa „czarne jak kruk” rozumiał, że człowiek, chociażby ozdobił
się cnotami, to jednak zawsze winien pamiętać o swej
grzeszności (por. KOBIELUS S.,
Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność
i średniowiecze, Warszawa, Instytut
Wydawniczy Pax, 2002, s. 168–169
i SZCZEPANOWICZ B., Ptaki Ziemi Świętej.
Wróbel i kruk, w: Ziemia Święta, rocznik X, nr 4 (40),
Kraków, Wyd. Fundacja Komisariat Ziemi Świętej, 2004, s. 44). Na początku XX
wieku w języku polskim funkcjonowało wyrażenie kolokacyjne ciemność krucza, które oznaczało
kruczoczarny kolor ‘hebanowy’ (KARŁOWICZ J., KRYŃSKI A., NIEDŹWIECKI W., Słownik języka polskiego, tom II H–M,
wydanie fotooffsetowe, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1902/1952, s. 547).
We współczesnym języku polskim używane są konstrukcje kruczoczarny w znaczeniu ‘czarny jak kruk’, ‘intensywnie
czarny’ (DOROSZEWSKI W., Słownik
języka polskiego, tom III, H–K, Warszawa, PWN, 1964, s. 1179)
lub kruczowłosa piękność ‘bardzo
czarny’ (SZYMCZAK M., Słownik języka
polskiego, tom pierwszy A–K, Warszawa, PWN, 1978,
s. 1058). WSWB zaznacza, że zrost leksykalny kruczoczarny jest synonimem,
czyli wyrazem równoznacznym
odpowiadającemu leksemowi kruczy (BAŃKO M., (red.), Wielki słownik
wyrazów bliskoznacznych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 307), por. kruczość i czerń, kruczowłosy oraz czarnowłosy. WSJP konstatuje, że wyraz kruczy to ‘intensywnie czarny i połyskliwy
(kolor)’, por. krucze włosy (POLAŃSKI E., (red.), Wielki słownik
języka polskiego, Kraków, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2012, s. 379). Inne
leksykony konstatują, że kruczoczarny
lub kruczowłosy to ‘ktoś, kto ma
włosy intensywnie czarne, jak krucze pióra (BAŃKO M., Inny słownik języka
polskiego PWN Ia...Ó, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 712).
Czeskojęzyczny Slovník českých
synonym a antonym zaznacza, że utarte wyrażenie kolokacyjne havraní
vlasy to ‘černé vlasy’ (SČSAA, autorský kolektiv pracovníků, Brno, Vyd. Nakl. Lingea, 2007, s. 95) –
[dosł. pol. gawronie włosy to ‘włosy koloru czarnego’].
[10]
Fizjologus (z gr. znawca natury) –
jak zaznacza Leksykon sztuki
chrześcijańskiej – odnosi te dwa zaprezentowane wersety biblijne (por. Hi 38,41
i Ps 147,9) do ludzi, których Bóg wzmacnia przez sakramenty (SEIBERT J., Leksykon
sztuki chrześcijańskiej. Tematy, postacie, symbole, przeł. D. Petruk,
Kielce, Wyd. Jedność, 2007, s. 165).
[11]
Zgodnie z pomocniczą numeracją
Stronga opisywany reprezentant analizowanej awifauny – zwany w polskojęzycznym kręgu jako „kruk“ – posiada
liczbę [h-6158]. Biblický slovník sedmi
jazyků przedmiotowy hebr. wyraz עֹרֵב ‘ôrēḇ tłumaczy przez czeski leksem havran,
[dosł. pol. gawron] – (por. HELLER
J., Vocabularium biblicum septen
linguarum – BSSJ hebrejsko-řecko-latinsko-anglicko-německo-maďarsko-český,
Praha, Nakl. Vyšehrad, 2000, s. 156–157). Również Výkladový
slovník biblických jmen podaje, że עֹרֵב to havran [dosł. pol. gawron] – (por. HELLER J., VSBJ,
Centrum biblických studií AV ČR a UK, Praha, Nakl. Vyšehrad, 2003, s. 341 i 366). Inny czeskojęzyczny Hebrejsko-český
slovník ke Starému zákonu podaje podwójne tłumaczenie tego hebr. leksemu
zaznaczając, że może to być czes. krkavec
nebo havran patřící k čeledi Corvidae jako různé druhy (por. PÍPAL B., HČSSZ, Praha, Vyd. Kalich, 2006, s. 125) –
[tłum. pol.: kruk lub gawron należący do rodzinny krukowatych z ich
różnymi odmianami gatunkowymi]. Natomiast czeskojęzyczny Nový biblický slovník podaje dwa określenia: havran a vrána popelavá (por.
DOUGLAS J.D., NBS,
přek. A. Koželuhová, H. Nezbedová,
B. Procházka, J. Štifter, R. Matulík, Praha, Nakl. Návrat domů, 1996, s. 1163) – [dosł. gawron i wrona popielata tj. siwa]. Podręczny
słownik hebrajsko-polski Starego Testamentu ten sam hebr. leksem עֹרֵב tłumaczy przez polskojęzyczne wyrażenie, które
brzmi kruk (por. BRIKS
P., PSHPST, Prymasowska Seria
Biblijna, Warszawa, Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2000, s. 271). Wielki słownik hebrajsko-polski Starego Testamentu t. I., zwraca uwagę na fakt, że ten hebr.
wyraz עֹרֵב wskazuje na
‘wszystkie typy kruka, zaliczanych do nieczystych zwierząt’ (por. KOEHLER L.,
BAUMGARTNER W., STAMM J.J. WSHPST, t.
I, א-ע, red, nauk. wyd.
pol. Przemysław Dec, Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa, Oficyna Wydawnicza
Vocatio, 2008, s. 817). Analogicznie przekład interlinearny z kodami
gramatycznymi HPSTP Pięcioksiąg
przedmiotowy hebr. wyraz ‘ōrēḇ oddaje jako ‘kruk’ (por. KUŚMIREK A., HPSTP. Przekład interlinearny z kodami
gramatycznymi, transliteracją oraz indeksem rdzeni, Prymasowska Seria
Biblijna, Warszawa, Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2003, s. 25, 422 i 755). Warto również zaznaczyć, że
w najnowszym, współcześnie
wydanym czeskojęzycznym
tłumaczeniu (por. Pavlíkův studijní
překlad 2014) została uwzględniona inna transliteracja hebr. omawianego
wyrazu, który brzmi jako „órév“ (por. PAVLÍK M., PSP, Kroměříž, Vyd. Kvartus Media, 2014, s. 166), i tłumaczony jest on jako czes. krkavec [dosł. kruk]. Greckie
tłumaczenia używają leksyki ko,rax,, a łacińskie przekłady stosują corvus.
[12] FILIPEC J., DANEŠ F., MEJSTŘÍK V., Slovník
spisovné češtiny pro školu a veřejnost, Praha, Nakladatelství Academia,
2005, s. 151; Slovník současné češtiny
správně česky, Brno, Nakl. Lingea, 2011, s. 316.
[13] TRÁVNÍČEK F., Slovník jazyka českého, Praha, Slovanské nakladatelství, 1952, s.
762.
[14]
MARCHOWSKI D., Ptaki Polski – kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków,
Warszawa, Wyd. SBM, 2015, s. 283.
[15] BAŃKO M., Inny słownik języka
polskiego PWN Ia...Ó, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 712.
[16]
ACHTEMEIER P.J., Encyklopedia biblijna. Prymasowska Seria
Biblijna, Warszawa, Oficyna Wydawnicza Vocatio, wydanie trzecie
poprawione 2004, s. 587.
[17] DUNAJ B. (red.), Popularny słownik języka polskiego,
Warszawa, Wyd. Wilga, 2001, s. 256; SKORUPKA S., AUDERSKA
H., ŁEMPICKA Z., (red.), Mały słownik
języka polskiego, Warszawa, PWN 1968, s. 318.
[18] SZCZEPANOWICZ B.,
Ptaki Ziemi Świętej. Wróbel i kruk, w: Ziemia Święta, rocznik X, nr 4 (40), Kraków, Wyd. Fundacja
Komisariat Ziemi Świętej, 2004, s. 42.
[19]
POLAŃSKI E., (red.), Wielki słownik języka polskiego, Kraków,
Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2012, s. 379; Nowa encyklopedia powszechna I–Ł, tom 3, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995,
s. 570.
[20]
FILIPEC J., DANEŠ F., MEJSTŘÍK V., Slovník spisovné češtiny pro školu a
veřejnost, Praha, Nakladatelství Academia, 2005, s. 91; Slovník současné češtiny správně česky,
Brno, Nakl. Lingea, 2011, s. 192.
[21] TRÁVNÍČEK F., Slovník jazyka českého, Praha, Slovanské nakladatelství, 1952, s.
404.
[22] HADRAVOVÁ A., Kniha dvacatera umění mistra Pavla Žídka část přírodovědná, Praha,
Nakladatelství Academia, 2008, s. 227.
[23] STYBLÍK V., Tajemství slov, Praha, SPN, 2006, s. 37.
[24]
DUNAJ B. (red.), Popularny słownik języka
polskiego, Warszawa, Wyd. Wilga, 2001, s. 149.
[25]
SKORUPKA S., AUDERSKA H., ŁEMPICKA
Z., (red.), Mały słownik języka polskiego,
Warszawa, PWN 1968, s. 190; SZYMCZAK M., Słownik języka polskiego, tom drugi, Warszawa, PWN, 1979, s. 636; DOROSZEWSKI W., 1965: Słownik języka polskiego, tom II, D–G, Warszawa, PWN, 1965, s.
1063.
[27]
Z powodu ograniczeń objętościowych i czasowych przedstawię tylko po dwa
czeskie i dwa polskie tłumaczenia, prezentując najważniejsze różnice – patrz
wyrazy pogrubione.
[28]
W wyekscerpowanych przykładach od nr XII do XVI przedstawiam tym razem więcej
niż dwa przykłady z każdego
języka, żeby móc pokazać zachodzące zjawiska omawianej problematyki.
[29]
STICH A., Jazyk bible u nás, w: Aniž
jest co nového pod sluncem, red. P. Ouředník, Praha, Nakladatelství &
vydavatelství Volvos Globator, 2011, s. 10.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz