LILIANNA MIODOŃSKA-RĄCZKA

Akademia Techniczno-Humanistyczna

Bielsko-Biała

JĘZYK  SERBSKI  WOBEC  WYZWAŃ  XXI  WIEKU

Kluczowe słowa: standard, globalizacja, europeizacja, bałkanizacja, glottofagia, norma językowa, żargonizacja, wulgaryzacja, wrażliwość językowa

1.      Refleksyjnie o losach języka serbskiego

            Ćwierćwiecze dzielące nas od rozpadu federacyjnego jugosłowiańskiego państwa skłania do dokonania pewnych analiz oraz będących ich wynikiem podsumowań.

            Wśród euforii towarzyszącej wydarzeniom politycznym początku lat 90-tych minionego wieku zapewne nikt nie zdawał sobie sprawy z konsekwencji, które miały być ich następstwem – również na płaszczyźnie lingwistycznej. Dominujący wówczas na przeważającym terytorium Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii język serbsko-chorwacki przestał być obowiązującym standardem i w drodze glottolingwistycznej promocji istniejących w jego obrębie wariantów doszło z czasem do wyodrębnienia oddzielnych standardów języków: serbskiego, chorwackiego, bośniackiego/boszniackiego oraz czarnogórskiego.

            O powstaniu i kształcie języka sersko-chorwackiego zdecydowały czynniki pozajęzykowe. Podobne wpłynęły na rozdzielenie powyższej wspólnoty językowej. Radykalne zmiany, które objęły federację jugosłowiańską zaowocowały również tym, iż po jej rozpadzie na poszczególne niezawisłe państwa pojawiła się potrzeba identyfikowania narodu z językiem. Tym samym funkcja komunikacyjna języka stała się sekundarną.

Na mocy zapisu w konstytucji Związkowej Republiki Jugosławii z 1992 r. język obowiązujący w tym kraju został nazwany serbskim[1], zaś po wyodrębnieniu się standardu języka czarnogórskiego, serbski stał się językiem oficjalnym wyłącznie na terenie Republiki Serbii. Mówią nim również obywatele Bośni i Hercegowiny w Republice Serbskiej. Tak więc znacznie skurczyło się terytorium, którego mieszkańcy posługują się standardem języka serbskiego oraz zmniejszyła się drastycznie liczba jego użytkowników. Tylko w wyniku przeprowadzanych w Chorwacji w latach 1991 – 2002 czystek etnicznych, procent zamieszkałych tam Serbów obniżył się z 12,4 (około 700 000 osób) do 4,2.[2]

Niewiele jest języków, których historia byłaby równie skomplikowana. Od chwili, kiedy w I poł. XIX w. Vuk St. Karadžić zdecydował się oprzeć swój zreformowany język na dialektach nowosztokawskich typu ijekawskiego[3], które dzięki swym cechom oraz terytorialnemu rozprzestrzenieniu stały się podstawą dla późniejszego języka serbsko-chorwackiego, zmieniał on swoją nazwę, poddawano pod dyskusję paralelizm wymowy ekawskiej i ijekawskiej oraz alfabetów – łacinki i cyrylicy. Umowa wiedeńska zawarta w 1850 stała się początkiem wspólnego języka Serbów i Chorwatów, początkiem tworzenia wspólnego standardu. U Hrvata je ovaj jezik nazivan hrvatski ili srpski (Sabor ga usvojio još 1867), a Srbi su ga sve do Belićevog Pravopisa srpskohrvatskog jezika iz 1923. zvali nacionalnim imenom. S nestankom Kraljevine Jugoslavije, jezik je u NDH preimenovan u hrvatski, u okupiranoj Srbiji ponovo u srpski. Tako je ostalo gotovo deceniju posle rata kada, na inicijativu Matice srpske, dolazi do reprize Bečkog dogovora, nazvanog Novosadskim. Jezik je srpskohrvatski ili hrvatskosrpski, oba izgovora i oba pisma su ravnopravna. Objavljuje se Pravopis i počinje rad na Rečniku i to istočna varijanta ekavicom i ćirilicom, a zapadna ijekavicom i latinicom, čime se Srbi ijekavci prepuštaju uticaju Zagreba. Rečnik  završavaju samo u Srbiji, jer u međuvremenu 19 hrvatskih institucija donosi Deklaraciju o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika. Iako osuđen na tamošnje vlasti, amandmanima na Ustav 1972. jezik Hrvata i Srba u Hrvatskoj postaje hrvatski književni jezik. Srpskom narodu vraća se uvek živo srpsko ime s raspadom SFRJ. Rat devedesetih u BiH donosi novi, bošnjački jezik (oni ga nazivaju bosanskim). Ubrzo po osamostaljenju Crne Gore, tamošnja vlast u novi ustav uvodi crnogorski jezik.[4]
Tak więc trudno oprzeć się refleksji, iż język serbski pozostawał przez lata niemym świadkiem wszystkich wydarzeń jak i – finalnie – rozpadu jugosłowiańskiej federacji. Co więcej, kiedy w ramach nowo powstałych języków lingwiści podejmowali niemały trud, by wykazać ich różnice w stosunku do macierzystego serbsko-chorwackiego, Serbowie nie uprawiali językowego iżynieringu i pozostawili rozwój języka swojemu tokowi. Wyjątkiem jest pewien, zakończony zresztą fiaskiem, epizod, kiedy w 1993 r. ówczesny rząd Republiki Serbskiej próbował wprowadzić wymowę ekawską w języku serbskim. W związku z tym, iż reforma nie została podjęta przez Republikę Serbskiej Krajiny oraz Czarnogórę, inicjatywa ta upadła wraz ze zmianą władz Republiki.
Niestety, mimo upływu lat, poglądy dotyczące nomenklatury językowej bywają różne. Tako su, na primer, „srpski jezik“ i „hrvatski jezik“ umesto da se prevashodno tumače kao termini iza kojih stoji određen lingvistički sadržaj, komotno uzimani u značenju jezika Srbije odnosno Hrvatske, ili jezika srpskog odnosno hrvatskog naroda, iako je polaženje od ovakvih teritorijalnih ili nacionalnih određenja umesto lingvističkih krajnje problematično, naročito kada je reč o etnički izrazito mešanim područjima[5]. Stąd nierzadkie stwierdzenia, że język serbsko-chorwacki był i pozostał czystą fikcją, gdyż w istocie nigdy nie istniał, z wyjątkiem okresu, gdy został politycznie narzuconą unitarystyczną konstrukcją. Inne zaś głoszą, iż to właśnie serbsko-chorwacki jest jedynym rzeczywiście istniejącym językiem, a cztery wyodrębnione z niego języki (…)su izmislile i veštački diferencirale odgovarajuće separatističke elite u borbi za pozicije i moć. W różnorodnych debatach telewizyjnych, na forach internetowych, w czasopismach częstokroć o naukowych pretensjach czytamy następujące konstatacje: Srpskohrvatski postoji, ali – zajedno sa hrvatskim, bosanskim i crnogorskim – samo kao preimenovan srpski jezik; Pošto nema Srbohrvata, ne može biti ni srpskohrvatskog jezika.; Pošto svaka nacija koja drži do sebe mora imati svoj zaseban jezik i sopstvenu državu, srpskohrvatski jezik i Jugoslavija bili su neprirodne tvorevine i tako s pravom osuđeni na propast.;Čak i ako je srpskohrvatski nekada postojao, on je definitivno nestao posle 1991. godine, zato što je taj naziv uklonjen iz svih ustava i zakona država naslednica bivše Jugoslavije.; Hrvatski i srpski su u svakom pogledu potpuno različiti jezici.; Srpski i hrvatski razlikuju se samo po imenu.; Hrvati su ukrali jezik od Srba i, preko hrvatskog ili srpskog, nazvali ga hrvatskim.; Hrvatski je nekoliko vekova stariji od srpskog.[6]
Tak więc upływ czasu nie zakończył trwających sporów, które od czasu do czasu ponownie wzbudzają emocje.

2.      Bałkanizacja i europeizacja jako paralelne procesy rozwojowe języka serbskiego

Język serbski już od dawna konfrontuje się z dwoma równoległymi procesami, które można określić mianem europeizacji i bałkanizacji. Pierwszy z nich sprowadza się przede wszystkim do tradycyjnej serbskiej otwartości na obce wpływy kulturowe, a tym samym dużą tolerancję wobec napływu obcej leksyki. Brak w nim jakichkolwiek tendencji purystycznych. Proces europeizacji ogarnął również kraj w obrębie jego rozwoju kulturowego, co wiąże się ze zdecydowaną przewagą kultury i języka środowisk miejskich nad ośrodkami wiejskimi. Wymienione zjawiska pociągają za sobą konkretne konsekwencje w zakresie rozwoju języka i sukcesywnych przemian, którym on podlega. Internacjonalizmy, a zwłaszcza anglicyzmy spowodowały poważne zmiany w inwentarzu fonetycznym języka serbskiego. Powstały nowe, nieznane do tej pory połączenia, głównie spółgłoskowe. Wszystko to spowodowało, że w języku nastąpiły niepokojące zmiany. Zaznaczyły się one praktycznie w każdej dziedzinie: fonetyce, prozodii, morfologii i syntaksie.

Bezpośrednią konsekwencją pojawienia się nowego, zapożyczonego słownictwa stało się zachwianie obowiązującego dotychczas, bardzo przejrzystego systemu fonologicznego, obejmującego 31 fonemów – 25 spółgłosek i 6 samogłosek, wśród których znalazło się również zgłoskotwórcze r. Równocześnie z przyjmowaniem obcej leksyki pojawiły się w funkcji zgłoskotwórczej także inne sonanty, np.: l i n.

Współczesny standard języka serbskiego znacznie odbiegł od rygorystycznych tradycyjnych norm językowych w zakresie występowania zarówno grup samogłoskowych, jak i spółgłoskowych. Jak wykazały badania, na początku wyrazu obok grup spółgłoskowych złożonych z dwóch spółgłosek utworzonych najczęściej poprzez zestawienie spółgłoski będącej obstruentem i sonantu, zdarzają się również zestawienia dwóch obstruentów. Grupy złożone z trzech spółgłosek możliwe są w kombinacjach: obstruent + sonant + sonant lub: obstruent + obstruent + sonant. Jeszcze większe ograniczenia dotyczą występowania grup sonantów. Jest to możliwe tylko w tym przypadku, kiedy na początku wyrazu występują wyłącznie spółgłoski v oraz m.

Trzy- lub czterozgłoskowe grupy spółgłoskowe występują najczęściej wewnątrz wyrazów, a także w wyrazach zakończonych sufiksem -stvo.

Wspomniane zmiany pod wpływem obcej leksyki w dystrybucji spółgłosek w grupach spowodowały najróżnorodniejsze połączenia spółgłoskowe, obce systemowi fonetycznemu języka serbskiego. Dotychczasowe badania językoznawcze odnotowały istnienie 270 grup spółgłoskowych złożonych z trzech spółgłosek oraz około 40 z czterech, jedną zaś złożoną aż z pięciu konsonantów. [7]

Współczesny standard języka serbskiego również w zakresie prozodii odbiega znacznie od ustalonego schematu. Jest ona systemem bardzo skomplikowanym i tworzą ją wysokość tonu poszczególnych głosek (rosnąca lub opadająca), ruchomy akcent muzyczny oraz różnice iloczasowe (zachowanie oboczności długich i krótkich samogłosek). Wyróżniamy w nim cztery akcentowane prozodemy i dwa nieakcentowane, których dystrybucja jest ściśle określona. Tak przedstawia się system idealny, opracowany przez Vuka Karadžicia i uzupełniony przez Đ. Daničicia. Ze względu na ogromną różnorodność dialektów serbskiego obszaru językowego, większość jego terenu nie dostosowała się do powyższych norm. Obecnie napływ obcej leksyki spowodował kolejną znaczącą zmianę, tym razem dotyczącą dystrybucji akcentów. Klasyczny system rozkładu akcentów przestał obowiązywać. Dotyczy to akcentów opadających (dugosilazni i kratkosilazni), których położenie w wyrazie precyzyjnie określały normy serbskiej prozodii, a które coraz częściej spotykamy poza pierwszą sylabą. 

Na przestrzeni lat język ulegał ewolucji. Dzięki przemianom i ciągłemu doskonaleniu stał się językiem gotowym sprostać współczesnym wymogom zintelektualizowanej rzeczywistości. Aby to osiągnąć, musiało dojść nieuchronnie do pewnego osłabienia przyjętych reguł zarówno gramatycznych, jak i semantycznych. Nastąpiło zauważalne zredukowanie wariantowości oraz cech redundantnych. Dotyczy to zwłaszcza  odmiany rzeczowników, przymiotników, zaimków i liczebników. Jedynie czasownik wykazał się niezwykłą stabilnością i nie został dotknięty szczególnymi zmianami.

Dla współczesnej normy języka serbskiego charakterystyczne jest zjawisko obserwowane również w innych językach europejskich, polegające na intensywnej nominalizacji, prowadzącej wskutek używania rzeczowników odczasownikowych oraz odprzymiotnikowych do wysokiego stopnia kondensacji zdania. Nastąpiło zdecydowane ograniczenie użycia imiesłowu przysłówkowego uprzedniego i prawdziwa ekspansja imiesłowów biernych. Sprzyja to powstawaniu konstrukcji nieosobowych, charakterystycznych dla stylu administracyjnego.

Kolejnym szerzącym się zjawiskiem jest analityczna komparacja przymiotników w miejsce przewidzianej standardem komparacji syntetycznej. Kontakt zwłaszcza z językiem angielskim sprawił, że pojawiają się charakterystyczne dla niego konstrukcje, m. in. kombinacja obu typów stopniowań. Coraz częściej można spotkać podwójny komparatyw, a analityczna komparacja zdarza się także podczas tworzenia superlatywu.

Bałkanizacja zaś przejawia się głównie w ograniczaniu przymiotnikowych i liczebnikowych form deklinacyjnych, postępującym procesie powielania przyimków, upowszechnianiu konstrukcji da + praesens zamiast infinitivu oraz konstrukcji wyłącznie rzeczownikowych.

Obserwując uważnie oba wspomniane, postępujące paralelnie procesy, które w pewnych sytuacjach splatają się ze sobą, czego wyrazem na gruncie języka serbskiego jest przykładowo: wyjątkowa produktywność konstrukcji rzeczownik + rzeczownik, czy też zanik deklinacji niektórych rzeczowników i przymiotników obcego pochodzenia, trudno przewidzieć,  w jakim kierunku będzie postępował dalszy rozwój języka.

3.      Język serbski wobec procesów globalizacyjnych

Popularne współcześnie pojęcie globalizacji odnoszone zwykle do zagadnień natury przemysłowo – ekonomicznej, dotknęło również innych dziedzin życia społeczeństw. Wnikliwe analizy wskazują jej ogromny wpływ na sferę językową, zwłaszcza języków mniej popularnych i używanych przez stosunkowo niewielką liczbę rozmówców. Do takich właśnie należy język serbski. W świecie zapanowała nowa sytuacja językowa sprowadzająca się do tego, że większość populacji posługuje się kilkoma najbardziej popularnymi językami, wśród których pierwszeństwo przypadło językowi angielskiemu. Pełniona przezeń funkcja międzynarodowego lingua franca sprawia, iż wywiera znaczący wpływ na inne, małe języki, powodując ich modyfikację, przekształcając obowiązujące w nich do tej pory standardy. Relacjami pomiędzy małymi a wielkimi językami i ich otoczeniem zajmuje się lingwistyczna ekologia, a w jej ramach pojawiło się pojęcie glottofagii dla określenia kolektywnego kulturowego i duchowego kanibalizmu. W obrębie warstwy kulturowej dotyka on najważniejszego jej elementu – języka.

Współczesny język jest kształtowany głównie przez wszechobecne media, a demokratyzacja kultury doprowadziła w istocie do jej wulgaryzacji. Szczególnie wiele negatywnych zjawisk językowych obserwuje się wśród użytkowników Internetu, a zwłaszcza jego portali społecznościowych, przykładem Facebook. Wyniki dokonanych w tej dziedzinie analiz wskazały na następujące tendencje: niemal całkowitą rezygnację z zasad ortograficznych, zwłaszcza w zakresie stosowania wielkiej litery oraz łącznej i rozdzielnej pisowni wyrazów; niedostosowanie do wymogów morfologii; „miękką syntaksę” z nieprawidłowym szykiem wyrazów w zdaniu, brakiem kongruencji, licznymi elipsami i anakolutami, użycie floskul, elizji i form ściągniętych; żargonizację, wulgaryzację, powszechne stosowanie powiedzonek i innych form niestandardowej leksyki oraz występujące nagminnie początkowe i finalne sygnały niewerbalne tudzież parawerbalne elementy, włączając tzw. emotikony oraz inne sygnały graficzne. [8]

Oprócz wymienionych należy zwrócić uwagę na jeszcze jedno szerzące się zjawisko, polegające na zmianie kodów językowych (code switching). Najczęściej dzieje się to na relacji język serbski – język angielski, co jest oczywiste w związku z popularnością tego ostatniego. Bywa jednak, że dotyczy ono także innych języków w sytuacji, w której uczestnicy komunikacji dysponują znajomością danego kodu.
Tak więc gwałtowne przyspieszenie cywilizacyjne sprawia, że jesteśmy świadkami ogromnych zmian, którym ulegają wszystkie języki, zwłaszcza te tzw. „małe”. Wśród odnotowanych odstępstw najbardziej niepokojące są te, dotyczące syntaksy.
Angielski przestał być z racji swej popularności językiem obcym, a zyskał status udomowionego języka obcego.[9] Stał się tym samym językiem uzupełniającym w codziennej komunikacji, a jego przenikanie do języka serbskiego (i nie tylko) odbywa się na trzech płaszczyznach. Najczęściej przenikają angielskie słowa, ale także syntagmy bądź całe zdania. Dotyczy to również zasad pisowni oraz wymowy. Bywa on także używany paralelnie z językiem serbskim, co pojawia się zwłaszcza w napisach filmowych, reklamach, nazwach wyrobów przemysłowych itp. Trzecia zaś płaszczyzna dotyczy sytuacji, w których język angielski wypiera całkowicie serbski, z czym mamy do czynienia przede wszystkim w ogłoszeniach prasowych i reklamach. Jedna od najupadljivijih i najbitnijih posledica sve brojnijih uticaja engleskog jezika na srpski, koja proističe iz njegove funkcije dopunskog komunikacionog jezika, jeste postepena hibridizacija srpskog jezika. Tako nastala tvorevina može se nazvati, pomalo šaljivo anglosrpskim jezikom. Pod ovim se podrazumeva jedan nov sociolekt, svojstven urbanim koliko-toliko dvojezičnim, ljudima mlađe generacije, započetog a nezavršenog obrazovanja, koji svoju jezičku i drugu kulturu stiču uglavnom putem popularnih medija. Ova hibridna i spontana tvorevina predstavlja vrstu srpskog jezika koji (sve više) odstupa od svojih normi i (sve više) biva upotrebljavan prema normama engleskog jezika.[10]

4.      Żargonizacja
Okres powojenny w języku serbskim zaznaczył się niezwykle intensywnym rozwojem leksyki, co było uzasadnione szybkim i wszechstronnym rozwojem państwa. Jednak w ostatniej dekadzie minionego stulecia  pojawiło się niespotykane do tej pory na większą skalę zjawisko żargonizacji. Miała na to wpływ postępująca anglicyzacja, co znalazło wyraz w socjolingwistycznie umotywowanym procesie tworzenia nowych wyrazów, nieznanych do tej pory językowi serbskiemu, tzw. blends – wyrazów powstałych ze zlania ze sobą dwóch różnych wyrazów, uzyskujących nowe znaczenia. Ich cechą charakterystyczną jest żartobliwy, często kalamburyczny charakter, a także miejsce, w którym najczęściej się pojawiają, a jest nim język mediów oraz reklamy. W języku angielskim tego typu zabawy słowne mają długą tradycję (W. Shakespeare,  J. Joyce, L. Carroll), czemu sprzyjała analityczna struktura języka. W języku serbskim syntetycznym i fleksyjnym, o znacznie mniejszym zakresie wyrazów jednosylabowych, znacznie trudniej osiągnąć podobne efekty, aczkolwiek słynęli z nich L. Kostić czy S.Vinaver.
Pierwsze odnotowane przykłady występowania blends pojawiły się w nazwach instytucji dziecięcych, zabaw oraz audycji, by z czasem ogarnąć niemal wszystkie dziedziny życia, co świadczy o ich wzrastającej popularności jako doskonałego sposobu przyciągania uwagi społeczeństwa. Można także wskazać na modele słowotwórcze, według których są one tworzone.[11]
Proces ich powstawania uległ w ostatnich latach wyraźnemu przyspieszeniu, co zostało skomentowane przez badającego je R. Bugarskiego: O tome da je taj proces našao uporište nego i da ubrzano funkcioniše možda najviše govori činjenica da nam je za prikupljanje prvobitnih stotinak slivenica trebalo skoro deset godina, dok je za dopunu u visini od preko polovine tog broja dostajalo tek nešto više od godinu dana.[12]
Równocześnie należy zwrócić uwagę na rozmaitość modeli słowotwórczych, szczególnie tzw. skrivalica  (swego rodzaju zagadek słowotwórczych), nieprzystających do jakiegokolwiek modelu słowotwórczego. Zwykle powstają na zasadzie dodania, zmiany lub opuszczenia jednej lub dwóch liter, które znanemu pojęciu lub syntagmie nadają całkowicie nowe, nieoczekiwane znaczenie. Bywa, że do tych właśnie eksperymentów językowych wkradają się również języki obce, a wśród nich znowu najczęściej język angielski. [13]

5.      Stopniowe wypieranie cyrylicy
Największym zagrożeniem dla cyrylicy okazał się fakt przyjęcia przez Serbów równoprawności dwóch alfabetów – cyrylicy i łacinki. Do wybuchu II wojny światowej cyrylica była uważana za alfabet serbski.[14] U prilikama stvorenim dezintegracijom Jugoslavije javila se kod Srba tendencija da se reafirmiše ćirilski alfabet, koji je u prethodnom periodu bio u znatnoj meri potisnut. Ćirilica je izvorno srpsko pismo, dok je latinica ušla u Srbiju neprimetno, tek posle stvaranja Jugoslavije, koje je dovelo glavninu Srba i glavninu Hrvata u sastav iste države.[15]
Mimo iż po rozpadzie federacji jugosłowiańskiej zanikła potrzeba programowego utwierdzania jedności narodowej, czemu sprzyjało m. in. stosowanie łacinki, to pozostała ona dominującym alfabetem głównie we wzajemnych stosunkach gospodarczych. Natomiast w miarę postępującej globalizacji cyrylica jest stopniowo wypierana z codziennego użycia, o czym najlepiej świadczą zalewające ulice serbskich miast, napisane łacinką, głównie w języku angielskim, reklamy. Temu namacalnemu przejawowi glottofagii sprzyja zwłaszcza prasa. W okresie trwania państwa jugosłowiańskiego gazety codzienne były wyłącznie drukowane cyrylicą. Obecnie to uległo zmianie, a na repartycję obu alfabetów wpływa orientacja wydawców i związane z nią subwencje. Łacinką są z reguły drukowane tytuły prozachodnie lub prasa określana mianem žute štampe.
Niejednokrotnie podkreśla się, że serbski nacjonalizm, który nie miał potrzeby angażowania się w walkę o zmianę normy języka serbskiego, z całą mocą ukierunkował się na stronę graficzną pisma. Łacinka stała się symbolem chorwackości i kojarzona była przede wszystkim z „gajewicą”, zatem powinna zostać wyeliminowana z użycia (…) i to kako iz naučnih tako i iz sudbinskih razloga: z jedne strane, jedan jezik ne može imati dva pisma, toga nigde na svetu nema, a s druge strane, produžena upotreba latinice bi neminovno označila konačnu smrt  već krajnje ugrožene ćrilice, a time i srpskog jezika i samog srpskog naroda. Da su ovakve katastrofične ocene ostale u okvirima pisama čitalaca u novinama, izjava raznih popularnih medijskih ličnosti i sličnih izvora, mi ih ovde ne bismo ni pominjali. Nažalost, one se mogu naći i u povremenim oglašvanjima zabrinutih nacionalnih intelektualaca, književnika, pa i ponekog neupućenog  jezikoslovca – a što je još gore, tim putem je narastao javni pritisak na nadležne državne ustanove, da što više ograniče upotrebu latinice kao alternativnog pisma srpskog jezika, ako već ne mogu da je ukinu.[16] Dowodem aktualności tematu są cotygodniowe felietony prof. Ivana Klajna w tygodniku NIN, w których temat cyrylicy pojawia się systematycznie prowokowany przez tzw. obrońców serbskiego pisma. Niektóre stwierdzenia są absolutnie kuriozalne. Oto przykłady: Matica srpska i SANU sprovode „hrvatsku jezičku politiku“ (...) to su svojevremeno činili čak i Aleksandar Belić i Pavle Ivić, u želji da „srpski narod polatinče i pounijate“.[17]  W innym miejscu czytamy oskarżenie Belicia, iż (...) iskoristio vreme kumunističke prinude da u SANU sprovede svoju nameru zamene dotadašnje srbistike konceptom serbokroatistike ... [18] Uwieńczeniem zaś tematu jest wspomniana w korespondencji publikacja pod niewymagającym komentarza tytułem: Srpska ćirilica zamenjena okupacionom hrvatskom latinicom po ideji Pavelića i Broza.[19]
Tak więc można się spodziewać dalszego ciągu dyskusji na temat sytuacji cyrylicy. Będąc oficjalnym alfabetem serbskim, jest jednak ciągle marginalizowana poprzez szerzącą się łacinkę, czemu sprzyja przede wszystkim rozwijająca się informatyka, a wraz z nią powszechna komputeryzacja.
6.      Uwagi końcowe
Dokonując analizy stanu współczesnego języka serbskiego, możemy ocenić jak bardzo oddalił się on od modelu stworzonego przez wielkiego serbskiego reformatora Vuka St. Karadžicia. Pozostaje pytanie o jego przyszłość i drogi rozwoju, na które trudno w tej chwili odpowiedzieć. Wydaje się jednak, że mimo daleko posuniętych modyfikacji, można być spokojnym o jego dalsze losy. Trwają prace normatywne, których przykładem są opublikowane już w nowym stuleciu słowniki i zasady pisowni: Rečnik srpskoga jezika, Matica srpska, 2007 god.; Pravopis srpskoga jezika, Matica srpska, 2010 god.; M. Šipka, Pravopisni rečnik srpskog jezika, 2010 god.; Pravopis srpskoga jezika, Matica srpska, 2011 god., językoznawcy zaś wykazują się dużą wrażliwością językową.
Należy podkreślić, że w nowych realiach zjednoczonej Europy powinna ona dotyczyć wszystkich użytkowników tzw. „małych języków”, czemu sprzyja polityka Unii Europejskiej. Stoi ona na stanowisku, iż każdy kraj członkowski wnosi do grona zjednoczonych w niej państw swój odrębny dorobek kulturowy, odzwierciedlający się w znacznej mierze w jego języku, zatem muszą być one traktowane jako największe bogactwo Wspólnoty budowanej w duchu wielokulturowości.

Bibliografia:

1.      Belić, A., Žeželj, A., Gramatika srpskohrvatskog jezika za I razred srednjih škola, Beograd 1940.

2.      Bugarski, R., Nova lica jezika, Biblioteka XX vek, Beograd 2009.

3.      Bugarski, R., Portret jednog jezika, Biblioteka XX vek, Beograd 2012.

4.      Durbaba, O., Osobenosti restringovanog koda društvene mreže fejsbuk (Facebook) na internetu: „Evo me faceboochim”. [w:] Naučni sastanak slavista u Vukove dane, Jezik i kultura, Nr 39/1, Beograd 2010.

5.      Ivić, P., Jezičko planiranje u Srbiji danas, [w:] Srpski jezik u normativnom ogledalu, Beograd 2006.

6.      Jonke, Lj., Književni jezik u teoriji i praksi, Znanje, Zagreb 1965.

7.      Klajn, I., O izdaji i krađi, [w:] NIN, Broj 3395, Beograd 2016.

8.      Petrović, D., Fonetika. [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich, Srpski jezik. Opole 1996, s. 106-107.

9.      Piper, P., Srpski jezik na početku veka, [w:] Srpski jezik u normativnom ogledalu, Beograd 2006.

10.  Prćić, T., Srpski ili anglosrpski – pitanje je sad, [w:] Srpski jezik u normativnom ogledalu, Beograd 2006.

11.  Stojiljković, V., Jezik kome (ni)je suđeno. [w:] Politika online (2009-05-04) mhtml:file://E:\Tema nedelje Putevi i stranputice srpskog jezika Jezik kome (ni)je su...

12.  Ustav Savezne Republike Jugoslavije,1992, Službeni list Savezne Republike Jugoslavije, nr 1 (27 września), Belgrad.

THE SERBIAN LANGUAGE IN THE FACE OF THE CHALLENGES OF 21^st CENTURY

Key words: standard, globalisation, Europeanisation, Balkanisation, glottophagy, linguistic norm, jargonisation, vulgarisation, linguistic sensitivity

            The changes that occurred in the Serbian linguistic standard in comparison with the model elaborated by Vuk Karadžić, especially those which have been observed over the last two decades and chiefly concern the ongoing globalisation, make one think about its further development. It is hard to predict its direction. The present-day language is being shaped mostly by the omnipresent media, and the democratisation of culture has led, in fact, to its vulgarisation. A considerable number of negative phenomena can be observed among the Internet users, especially those who use social networking sites. Undoubtedly, Serbian linguists will have to strengthen their sensitivity in order to maintain the linguistic identity in the new reality of the united, and thus multinational, Europe, in which the representatives of less popular languages are forced to fight for maintaining its multilingualism, which is tantamount to fighting for maintaining the cultural and intellectual base of the societies gathered within the community of nations.

---

[1] Ustav Savezne Republike Jugoslavije,1992, Službeni list Savezne Republike Jugoslavije, nr 1 (27 września), Belgrad.

[2] Zob. P. Piper, Srpski jezik na početku veka, [w:] Srpski jezik u normativnom ogledalu, Beograd 2006, s. 282-283.

[3] Por. Lj. Jonke, Književni jezik u teoriji i praksi, Znanje, Zagreb 1965, s. 27-57.

[4] V. Stojiljković, Jezik kome (ni)je suđeno. [w:] Politika online (2009-05-04) mhtml:file://E:\Tema nedelje Putevi i stranputice srpskog jezika Jezik kome (ni)je su...

[5] R. Bugarski, Portret jednog jezika, Biblioteka XX vek, Beograd 2012, 17-19.

[6] Ibidem, s. 18-19.

[7] Zob. D. Petrović, Fonetika. [w:] Najnowsze dzieje języków słowiańskich, Srpski jezik. Opole 1996, s. 106-107.

[8] Zob. O. Durbaba, Osobenosti restringovanog koda društvene mreže fejsbuk (Facebook) na internetu: „Evo me faceboochim”. [w:] Naučni sastanak slavista u Vukove dane, Jezik i kultura, Nr 39/1, Beograd 2010, s. 269.

[9] Zob. T. Prćić, Srpski ili anglosrpski – pitanje je sad, [w:] Srpski jezik u normativnom ogledalu, Beograd 2006, s. 412.

[10] Ibidem, s. 413.

[11] Zob. R. Bugarski, Nova lica jezika, Biblioteka XX vek, Beograd 2009, s. 233-235.

[12] Ibidem, s. 236.

[13] Por. Ibidem, s 252-254.

[14] A. Belić, A. Žeželj, Gramatika srpskohrvatskog jezika za I razred srednjih škola, Beograd 1940, s. 10.

[15] P. Ivić, Jezičko planiranje u Srbiji danas, [w:] Srpski jezik u normativnom ogledalu, Beograd 2006, s. 275.

[16] R. Bugarski, Portret jednog jezika, Biblioteka XX vek, Beograd 2012, s. 53.

[17] I. Klajn, O izdaji i krađi, [w:] NIN, Broj 3395, Beograd 2016.

[18] I. Klajn, O izdaji i krađi, [w:] NIN, Broj 3393, Beograd 2016.

[19] Loco cit.